ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΑ ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ ΕΚΘΕΣΗΣ

Παραθετικά επιθέτων και επιρρημάτων

Παραθετικά λέγονται οι δύο βαθμοί (συγκριτικός και υπερθετικός) ενός επι­θέτου ή ενός επιρρήματος.

• Τα επίθετα και τα επιρρήματα έχουν τρεις βαθμούς: το θετικό, το συγκριτι­κό και τον υπερθετικό.

ΟΜΑΛΑ ΠΑΡΑΘΕΤΙΚΑ

Τα παραθετικά σχηματίζονται, αφού προστεθούν στο θέμα του θετικού (του αρσενικού γένους) οι καταλήξεις των παραθετικών: -τέρος, -τάτος και κλίνο­νται σαν δευτερόκλιτα επίθετα.

ΠΡΟΣΕΞΕ. Ο χαρακτήρας ο του θέματος στα παραθετικά (σε -ότερος, -ότατος):

 α. διατηρείται, όταν η συλλαβή μπροστά από το ο είναι μακρόχρονη (φύσει ή

θέσει[1]): ξηρός, ξηρότερος, ξηρότατος,

β. εκτείνεται σε ω, όταν η συλλαβή μπροστά από το ο είναι βραχύχρονη: νέος, νεώτερος, νεώτατος.

Βραχύχρονο δίχρονο: το δίχρονο μπροστά από το ο είναι βραχύχρονο στα επί­θετα που λήγουν:

α. σε -ιος, -ιμος, -ικος, -ινος: πλούσιος, πλουσιώτερος, πλουσιώτατος

β. σε -ακος, -ατος, -αλος, -ανος: μαλθακός, μαλθακώτερος, μαλθακώτατος

 γ. σε -αρος, -υρος: καθαρός, καθαρώτερος, καθαρώτατος.

Εξαιρούνται τα: ανιαρός, λαρός, φλύαρος, ισχυρός.

Μακρόχρονο δίχρονο: το δίχρονο μπροστά από το ο είναι μακρόχρονο:

 α. στα επίθετα που λήγουν σε -ος και έχουν ως β' συνθετικό τις λέξεις θυμός, κίνδυνος, κύρος, λύπη, τιμή, νίκη, ψυχή: επικίνδυνος, επικινδυνότερος, επι-κινδυνότατος.

 β. στα επίθετα ἀνιαρός, ἄκρατος, ἰσχυρός, ψιλός

Τα επίθετα κενός, ξένος, στενός σχηματίζουν τα παραθετικά τους σε -ότε­ρος, -ότατος.

Επίσης απαντούν οι εξής καταλήξεις:

α. -έστερος, -έστατος:

·        Στα σε -ης, -ες σιγμόληκτα επίθετα: ἐπιμελής, ἐπιμελέστερος, ἐπιμελέστατος

• Στα τριτόκλιτα επίθετα που λήγουν σε -ων, -ον (γεν. -ονος): εὐδαίμων, εὐδαιμονέστερος, εὐδαιμονέστατος

• Στα επίθετα ἄσμενος, ἄκρατος, ἐρρωμένος, πένης

β. -ούστερος, -ούστατος:

• Στο επίθετο ἁπλοῦς: ἁπλοῦς, ἁπλούστερος, ἁπλούστατος

• Στα επίθετα που έχουν ως β' συνθετικό το ουσιαστικό νους: εὔνους, εὐνού-

στερος, εὐνούστατος

γ. -αίτερος, -αίτατος: στα επίθετα παλαιός, γεραιός, σχολαίος, ἴσος, ἴδιος, ὄψιος, εὔδιος, ἥσυχος, πρῷος, παραπλήσιος, μέσος, όρθιος: παλαιός, παλαί-τερος, παλαί-τατος

δ. -ίστερος, -ίστατος: στα επίθετα: ἅρπαξ, βλάξ, λάλος, κλέπτης, πλεονέκτης:

ἅρπαξ, ἁρπαγίστερος, ἁρπαγίστατος

ΑΝΩΜΑΛΑ ΠΑΡΑΘΕΤΙΚΑ

Τα ανώμαλα παραθετικά σχηματίζονται με τις καταλήξεις -ιων (για αρσ. και θηλ.) και -ιον (για ουδ.) στο συγκριτικό και -ιστος, -ιστη, -ιστον στον υπερθετικό.

ΠΙΝΑΚΑΣ ΑΝΩΜΑΛΩΝ ΠΑΡΑΘΕΤΙΚΩΝ

Θετικός	Συγκριτικός		Υπερθετικός	ΘΕΜΑ
1. αἰσχρός	ὁ, ἡ αἰσχίων	τό αἴσχιον	αἴσχιστος	αἰσχ-
2.ἐχθρός	ὁ, ἡ ἐχθίων	τό ἔχθιον	ἔχθιστος	ἐχθ-
3. ἡδύς	ὁ, ἡ ἡδίων	τό ἥδιον	ἥδιστος	ἡδ-
4. καλός	ὁ, ἡ καλλίων	τό κάλλιον	κάλλιστος	καλλ-
5. μέγας	ὁ, ἡ μείζων	τό μεῖζον	μέγιστος	μεγ-
6. ῥάδιος	ὁ, ἡ ῥᾴων	τό ῥᾴον	ῥᾷστος	ῥα-
7. ταχύς	ὁ, ἡ θάττων	τό θᾶττον	τάχιστος	θαχ-
8. ἀγαθός	ὁ, ἡ ἀμείνων	τό ἄμεινον	ἄριστος	ἀμειν-, ἀρ-
	ὁ, ἡ βελτίων	τό βέλτιον	βέλτιστος	βελτ-
	ὁ, ἡ κρείττων	τό κρεῖττον	κράτιστος	κρετ-, κρατ-
	ὁ, ἡ λῴων	τό λῷον	λῷστος	λω-
9. κακός	ὁ, ἡ κακίων	τό κάκιον	κάκιστος	κακ-
	ὁ, ἡ χείρων	τό χεῖρον	χείριστος	χειρ-
10. μικρός	μικρότερος-α	τό μικρότερον	μικρότατος	(ομαλά)
	ὁ, ἡ ἐλάττων	τό ἔλαττον	ἐλάχιστος	ἐλαχ-
	ὁ, ἡ ἥττων	τό ἧττον	ἥκιστα (επίρρ.)	ἡκ-
11. ὀλίγος	ὁ, ἡ μείων	τό μεῖον	ὀλίγιστος	με-, ὀλιγ-
12. πολύς	ὁ, ἡ πλείων	τό πλέον	πλεῖστος	πλε-

Κλίση των ανώμαλων συγκριτικών  

ενικός αριθμός
αρσενικό/ θηλυκό	ουδέτερο
ον.         ὁ, ἡ    ἀμείνων γεν.     τοῦ, τῆς   ἀμείνον-ος δοτ.      τῷ, τῇ    ἀμείνον-ι αιτ.     τόν, τήν   ἀμείνον-α/ ἀμείνω                  κλητ.        ὦ     ἄμεινον	τό    ἄμεινον τοῦ   ἀμείνον-ος τῷ    ἀμείνον-ι τό    ἄμεινον  ὦ    ἄμεινον
πληθυντικός αριθμός
ον.        οἱ, αἱ      ἀμείνον-ες/ ἀμείνους γεν.        τῶν       ἀμεινόν-ων δοτ.    τοῖς, ταῖς   ἀμείνοσι(ν) αιτ.     τούς, τάς   ἀμείνον-ας/ ἀμείνους κλητ.        ὦ       ἀμείνον-ες/ἀμείνους	τά    ἀμείνον-α/ἀμείνω τῶν   ἀμεινόν-ων τοῖς   ἀμείνοσι(ν) τά    ἀμείνον-α/ἀμείνω      ὦ      ἀμείνον-α/ἀμείνω

ΠΕΡΙΦΡΑΣΤΙΚΑ ΠΑΡΑΘΕΤΙΚΑ

Τα περιφραστικά παραθετικά σχηματίζονται ως εξής: ο συγκριτικός με το επίρρημα μᾶλλον και το θετικό του επιθέτου και ο υπερθετικός με το επίρρη­μα μάλιστα και το θετικό του επιθέτου:

εὐσεβής, μᾶλλον εὐσεβής, μάλιστα εὐσεβής.

• Περιφραστικά παραθετικά μπορεί να σχηματίσει κάθε επίθετο που έχει και μονολεκτικά παρεθετικά. Όμως κανονικά περιφραστικά παραθετικά σχημα­τίζουν οι μετοχές και μερικά μονοκατάληκτα επίθετα που απαντούν και ως ουσιαστικά: ἀγωνιζόμενος, μᾶλλον ἀγωνιζόμενος, μάλιστα ἀγωνιζόμενος.

ΕΛΛΕΙΠΤΙΚΑ ΠΑΡΑΘΕΤΙΚΑ

Μερικά επίθετα δεν έχουν θετικό βαθμό ή δεν έχουν ένα από τα παραθετικά τους.

• Τα παραθετικά αυτών των επιθέτων λέγονται ελλειπτικά και παράγονται κυ­ρίως από επιρρήματα ή προθέσεις:

	Συγκριτικός	Υπερθετικός
1. (ἄνω)	ἀνώ-τερος	ἀνώ-τατος
2. (κάτω)	κατώ-τερος	κατώ-τατος
3. (πρό)	πρό-τερος	(πρῶτος)
4. (ὑπέρ)	ὑπέρ-τερος	ὑπέρ-τατος
5.	ὕστερος	ὕστατος
6. (ἐπικρατῶν)	ἐπικρατ-έστερος	—
7. (προτιμώμενος)	προτιμό-τερος	—
8.		ὕπατος
9.		ἔσχατος

ΠΡΟΣΕΞΕ! Επίθετα που δεν έχουν παραθετικά

• Πολλά επίθετα, που δηλώνουν ιδιότητα ή ποιότητα, η οποία δεν μπορεί να        παρουσιάζει βαθμούς, δεν έχουν παραθετικά. Τέτοια επίθετα είναι όσα δη­λώνουν: ύλη, καταγωγή ή συγγένεια, τόπο ή χρόνο, μέτρο, πολλά επίθετα

με πρώτο συνθετικό το επίθετο πάς ή την πρόθεση υπέρ ή το στερητικό α.

ΠΑΡΑΘΕΤΙΚΑ ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΩΝ

Τα επιρρήματα έχουν:

v συγκριτικό βαθμό όμοιο με την αιτιατική του ενικού του συγκριτικού βαθ­μού του ουδετέρου επιθέτου

v υπερθετικό βαθμό όμοιο με την αιτιατική του πληθυντικού του υπερθετι­κού βαθμού του ουδετέρου επιθέτου

Τα επιρρήματα που παράγονται από επίθετα λήγουν κυρίως σε -ως:

δίκαιοςà δικαίως, δικαιότερον, δικαιότατα.

Τα επιρρήματα των επιθέτων ἀγαθός, ὀλίγος, πολύς σχηματίζονται ως εξής:

ἀγαθόςà θετικός: εὖ, συγκριτικός: ἄμεινον/ βέλτιον/ κρεῖττον, υπερθετικός: ἄριστα/ βέλτιστα/ κράτιστα

ὀλίγοςà θετικός: ὀλίγον, συγκριτικός: ἔλαττον/ μεῖον/ ἦττον, υπερθετικός: ὀλίγιστα/ ἐλάχιστα/ ἤκιστα

πολύςàθετικός: πολύ, συγκριτικός: πλέον, υπερθετικός: πλεῖστα

---

[1] Ως θέση μακρά λαμβάνουμε κάθε συλλαβή που ακολουθείται από δύο ή περισσότερα σύμφωνα ή ένα διπλό σύμφωνο (ζ, ξ, ψ)