ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΑ ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ ΕΚΘΕΣΗΣ

 

ΕΙΔΙΚΕΣ ΓΛΩΣΣΕΣ

Είναι οι γλωσσικές ποικιλίες που συνδέονται με επαγγελματικές ομάδες στα πλαίσια του καταμερισμού της επαγγελματικής δραστηριότητας.  Κάθε επαγγελματική ομάδα, για να εξυπηρετήσει  τους επαγγελματικούς της σκοπούς, διαμορφώνει στο πλαίσιο της εθνικής γλώσσας τη δική της γλωσσική ποικιλία χρησιμοποιώντας τη δική της ιδιότυπη ορολογία. Έχουμε,  έτσι, τις ειδικές γλώσσες των νομικών, των γιατρών, των μηχανικών, των ψαράδων, των ποδοσφαιριστών, των θεολόγων, των χημικών, των μαθηματικών κλπ. οι οποίες χαρακτηρίζονται κυρίως από λεξιλογικές διαφορές που οφείλονται είτε στη χρήση ειδικών όρων είτε στη χρήση καθημερινών που φορτίζονται όμως κατά περίπτωση με ιδιαίτερο σημασιολογικό φορτίο. Ένα κείμενο μαθηματικό, για παράδειγμα, διαφέρει από ένα κείμενο θεολογικό ως  προς το περιεχόμενο, το θέμα, το λεξιλόγιο, την ορολογία, την οργάνωση του υλικού κλπ.

Από τις λέξεις – όρους των ειδικών γλωσσών υπάρχουν:

1.      Λέξεις που χρησιμοποιούνται αποκλειστικά και μόνο από τις ειδικές γλώσσες στις οποίες ανήκουν.

2.     Λέξεις που, εκτός από τις ειδικές γλώσσες στις οποίες ανήκουν, μπορούν να χρησιμοποιηθούν και αλλού.

 

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ:

1.     Οι επόμενες λέξεις χρησιμοποιούνται από γιατρούς: αγγειογραφία, ανεύρισμα, αντιπηκτικά, αξονική τομογραφία, υπερηχογράφημα (ειδικό λεξιλόγιο)

2.     Οι παρακάτω λέξεις χρησιμοποιούνται στον κόσμο του ποδοσφαίρου: σουτ, σέντρα, γκολ, τέρμα, ματς, αμυντικός, παίχτης, επιθετικός παίχτης (ειδικό λεξιλόγιο)

3.     Η λέξη ανάπτυξη από έναν οικονομολόγο χρησιμοποιείται για να δηλώσει την οικονομική άνοδο, από έναν βιολόγο για να δηλώσει την αύξηση του οργανισμού, από έναν φιλόλογο για να δηλώσει τη δημιουργία κειμένου.

 

Η οργάνωση του λόγου και οι ειδικές γλώσσες:

Υπάρχουν κείμενα τα οποία είναι γραμμένα σε ειδικές γλώσσες, δηλαδή χρησιμοποιούν τη γλώσσα με διαφορετικό τρόπο. Σε κάποια κείμενα ο συντάκτης του κειμένου χρησιμοποιεί γλώσσα απρόσωπη, αντικειμενική, χωρίς νοηματική ή συγκινησιακή φόρτιση, ώστε οι λέξεις και οι φράσεις να αποδίδουν με ακρίβεια, με λογικό και αποδεικτικό τρόπο, αυτό που υποστηρίζει. Σε κάποια άλλα όμως κείμενα η γλώσσα είναι συγκινησιακά φορτισμένη και διακρίνεται από έντονο υποκειμενισμό,. Αυτή η γλωσσική διαφοροποίηση έχει σχέση με το περιεχόμενο του κειμένου, τον σκοπό που επιδιώκει. Έτσι, ο στόχος είναι άλλοτε η εξυπηρέτηση επαγγελματικών σκοπών και άλλοτε η διεύρυνση της σκέψης και η συναισθηματική προσέγγιση του δέκτη.

 

ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΟΙ

 Η οργάνωση του λόγου και το επιχείρημα

Επιχείρημα είναι μια σειρά προτάσεων που συνδέονται μεταξύ τους χωρίς χάσματα, έχουν σχέση λογικής αναγκαιότητας, αφού η ύπαρξη της μιας πρότασης είναι αναγκαία για την ύπαρξη της άλλης.

Οι προτάσεις αυτές (συνήθως δύο) ονομάζονται προκείμενες, στοχεύουν να στηρίξουν τη θέση μας ή να ανατρέψουν μια άλλη (απόφανση), ενώ καταλήγουν στην αποδοχή μιας άλλης (τρίτης) πρότασης που ονομάζεται συμπέρασμα. Οι προκείμενες και το συμπέρασμα αποτελούν το συλλογισμό. Δηλαδή συλλογισμός ονομάζεται η διαδικασία με την οποία οργανώνουμε ένα επιχείρημα. Συγκεκριμένα:  έχουμε μια θέση και προβάλλουμε μια σειρά λογικών προτάσεων που οδηγούν σε ένα συμπέρασμα.

Δομικά μέρη επιχειρήματος

ΔΟΜΙΚΑ ΜΕΡΗ	ΙΣΟΔΥΝΑΜΟΥΝ
Θέση	Θεματική πρόταση
Προκείμενες	Λεπτομέρειες
Συμπέρασμα	Κατακλείδα
ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Τα δομικά μέρη του επιχειρήματος παραπέμπουν στη δομή της παραγράφου.

 

Ο ρόλος των προκείμενων και του συμπεράσματος

	ΟΝΟΜΑΣΙΑ	ΡΟΛΟΣ
ΠΡΟΚΕΙΜΕΝΕΣ	Πρώτη προκείμενη ή Μείζων προκείμενη	Είναι μεγαλύτερη και περιέχει το κατηγόρημα του συμπεράσματος, δηλαδή κάποιο χαρακτηριστικό γνώρισμά του.
	Δεύτερη προκείμενη ή Ελάσσων προκείμενη	Είναι μικρότερη  και περιέχει το υποκείμενο του συμπεράσματος
ΚΑΤΑΛΗΚΤΙΚΗ ΠΡΟΤΑΣΗ	Συμπέρασμα	Είναι η τελευταία πρόταση και εκφράζει την άποψη του πομπού, σ’ αυτό που καταλήγει, στη θέση του
ΣΗΜΕΙΩΣΗ: οι προκείμενες, όπως είπαμε, είναι συνήθως δύο, αλλά δεν αποκλείεται να είναι και μία (σε αυτήν την περίπτωση αυτή που λείπει εννοείται από τα συμφραζόμενα) ή και περισσότερες.

 

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ

α) Έχουμε ένα παιδαγωγικό σύστημα που είναι δαπανηρό, αλλά καθόλου παραγωγικό. Το παιδαγωγικό μας σύστημα παράγει επιστήμονες άρτια εκπαιδευμένους, αλλά όχι παραγωγικούς. Άρα, το παιδαγωγικό μας σύστημα είναι δαπανηρό, αλλά καθόλου παραγωγικό.	πρώτη προκειμένη ή μείζων (περιέχει το κατηγόρημα του συμπεράσματος, κάποιο χαρακτηριστικό γνώρισμα) δεύτερη προκείμενη (περιέχει το υποκείμενο του συμπεράσματος ).   συμπέρασμα (περιέχει τη θέση του πομπού)
β) Το καινούριο βιβλίο του X συγγραφέα μου φαίνεται καλύτερο από το βιβλίο του Α συγγραφέα και του Β συγγραφέα. To καινούριο βιβλίο του X συγγραφέα μου φαίνεται καλύτερο από όλα τα βιβλία που γράφονται σήμερα. Άρα: Όλα τα βιβλία που γράφονται σήμερα είναι κατώτερης ποιότητας συγκριτικά με το καινούριο βιβλίο του X συγγραφέα.	πρώτη προκειμένη ή μείζων (περιέχει το κατηγόρημα του συμπεράσματος)   δεύτερη προκειμένη (περιέχει το υποκείμενο του συμπεράσματος) συμπέρασμα:  περιέχει τη θέση του πομπού.

 

Εντοπισμός επιχειρήματος

ΣΤΑΔΙΑ	ΤΙ ΚΑΝΟΥΜΕ
1ο	Αρχικά επισημαίνουμε τη θέση του συγγραφέα, που θα αποτελεί το συμπέρασμα του επιχειρήματος.
2ο	Με βάση το κείμενο ή την παράγραφο σχηματίζουμε την πρώτη/ μείζονα προκείμενη στην οποία θα πρέπει να περιλαμβάνει το κατηγόρημα του συμπεράσματος.
3ο	Έχοντας ως βάση την πρώτη/ μείζονα προκείμενη σχηματίζουμε τη δεύτερη/ ελάσσονα προκείμενη, η οποία θα περιλαμβάνει το υποκείμενο του συμπεράσματος.
4ο	Ελέγχουμε αν οι προκείμενες έχουν έναν κοινό και αν αυτός ο όρος αναφέρεται και στο συμπέρασμα.
Τα κλειδιά του επιχειρήματος Συχνά είναι δύσκολο να εντοπίσουμε το επιχείρημα είτε γιατί οι ιδέες είναι αφηρημένες  είτε γιατί δεν υπάρχουν λέξεις που αποκαλύπτουν άμεσα τις προκείμενες. Στην περίπτωση αυτή δυσχεραίνεται η εξεύρεση των λογικών σχέσεων που αναπτύσσονται μεταξύ των προτάσεων. Ωστόσο,  σε ορισμένες περιπτώσεις μπορούμε να παρακάμψουμε τη δυσκολία αυτή, αν γνωρίζουμε τις χαρακτηριστικές λέξεις που δηλώνουν την ύπαρξη επιχειρήματος: ·        προκείμενες: α) λέξεις που δηλώνουν αιτία: γιατί, επειδή, διότι, αφού, εξαιτίας, γι’  αυτό, γι' αυτόν το λόγο, λόγω του, ο λόγος είναι, η αιτία... β) λέξεις - φράσεις που δηλώνουν προϋπόθεση: αν, στην περίπτωση που, αν λάβουμε υπόψη ·        συμπέρασμα : Άρα, συνεπώς, επομένως, έτσι, λοιπόν, με βάση τα προαναφερθέντα, οδηγούμαστε στο συμπέρασμα, συμπεραίνουμε, καταλήγουμε στη σκέψη...

 

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ

Οι Έλληνες ήταν οι πρώτοι που μίλησαν για ανθρωπιστική παιδεία, δηλαδή για σφαιρική μόρφωση, και την έκαμαν πράξη μέσω της αγωγής που προσέφεραν στους νέους τους (γλώσσα, μαθηματικά, μουσική, γυμναστική...). Επίσης οι Έλληνες τόνισαν τη σημασία του ορθού λόγου, ενός ορθολογισμού όμως όχι στείρου και ανούσιου όπως αυτός που επικρατεί σήμερα με την κυριαρχία της στείρας τεχνοκρατικής αντίληψης και της λογικής του κέρδους, αλλά ενός ορθολογισμού που απαλλάσσει τον άνθρωπο από τις όποιες προλήψεις και προκαταλήψεις και τον απομακρύνει από στερεότυπα και αναχρονισμούς. Και τις δύο αυτές αξίες τις έχει απόλυτη ανάγκη ο σημερινός άνθρωπος που είναι τυφλά προσκολλημένος στην ειδίκευση και συνήθως πνευματικά μονομερής, άρα, χρειάζεται πολύπλευρη καλλιέργεια, αλλά και ο οποίος γίνεται αποδέκτης μιας υπερπληροφόρησης και μέσα από έντεχνους - ύπουλους τονισμούς συχνά μετατρέπεται σε θύμα προπαγάνδας και μαζοποίησης. Χρειάζεται λοιπόν πνευματική νηφαλιότητα και ελευθερία, ώστε να ελέγχει τα καταιγιστικά μηνύματα και να μη χειραγωγείται. Τέτοιες αξίες λοιπόν πρέπει ν' αναβιώσουν.^{(ΘΕΣΗ/ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ)}

Στην παραπάνω παράγραφο αφού τη διαβάσουμε καλά θα εντοπίσουμε το εξής επιχείρημα:

1ο στάδιο:  Η θέση του συγγραφέα βρίσκεται στο τέλος και είναι η εξής: τέτοιες αξίες λοιπόν πρέπει να αναβιώνουν.  Άρα, η θέση αυτή θα αποτελέσει και το συμπέρασμα του επιχειρήματος.

2ο στάδιο: Σχηματίζουμε την πρώτη /μείζονα προκειμένη με βάση την παράγραφο και είναι η εξής: Οι Έλληνες πρώτα μίλησαν για ανθρωπιστική παιδεία και τόνισαν την αξία του ορθού λόγου, του ορθολογισμού που προσφέρουν σφαιρική μόρφωση και απαλλαγή από προλήψεις και προκαταλήψεις.

3ο στάδιο: Έχοντας ως βάση το συμπέρασμα και την πρώτη/μείζονα προκειμένη σχηματίζουμε τη δεύτερη/ελάσσονα προκειμένη που θα πρέπει να περιλαμβάνει το υποκείμενο του συμπεράσματος και είναι η εξής: Και τις δύο αυτές αξίες τις έχει απόλυτη ανάγκη ο σημερινός άνθρωπος γιατί χρειάζεται πολύπλευρη καλλιέργεια για να μη μετατρέπεται σε θύμα προπαγάνδας.

4ο στάδιο: Ελέγχουμε αν και στις δύο προκείμενες και στο συμπέρασμα υπάρχει ένας κοινός όρος. Κοινός όρος εδώ είναι η λέξη αξίες.

Ολοκληρωμένο το επιχείρημα είναι:

Οι Έλληνες πρώτοι μίλησαν για ανθρωπιστική παιδεία και τόνισαν την αξία του ορθού λόγου, του ορθολογισμού που προσφέρουν σφαιρική μόρφωση και απαλλαγή από προλήψεις και προκαταλήψεις.

Άρα: τέτοιες αξίες πρέπει να αναβιώνουν.

Τα είδη των συλλογισμών ως προς την πορεία της σκέψης.

 

ΕΙΔΗ	ΠΟΡΕΙΑ
ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΣ	Από μια γενική και αφηρημένη έννοια καταλήγει σε ένα ειδικό και συγκεκριμένο συμπέρασμα.
	ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ		1η προκ.: 2η προκ.: Συμπ.:	Όλοι οι άνθρωποι είναι θνητά όντα. Ο τάδε ηθοποιός είναι άνθρωπος. Άρα, ο τάδε ηθοποιός είναι θνητός.
ΕΠΑΓΩΓΙΚΟΣ	Από μια ειδική και συγκεκριμένη έννοια καταλήγει σε ένα γενικό και αφηρημένο συμπέρασμα.
	ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ		1η προκ.: 2η προκ.: Συμπ.:	Ο Κρόνος είναι πλανήτης. Οι πλανήτες είναι ετερόφωτοι. Άρα, ο Κρόνος είναι ετερόφωτος.
ΑΝΑΛΟΓΙΚΟΣ	Από μια ειδική και συγκεκριμένη έννοια καταλήγει πάλι σε ένα ειδικό και συγκεκριμένο συμπέρασμα. Οι αναλογικοί συλλογισμοί είναι πιθανολογικού χαρακτήρα και γι’ αυτό έχουν περιορισμένη ισχύ.
	ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ	1η προκ.:   2η προκ.: Συμπ.:		Ο Γιάννης που ήταν άριστος μαθητής, πέρασε πρώτος στο Πολυτεχνείο. Ο Γιώργος είναι άριστος μαθητής. Άρα, ο Γιώργος ενδέχεται να περάσει στο Πολυτεχνείο.

 

Εντοπισμός της συλλογιστικής πορείας στα πλαίσια παραγράφου - κειμένου

Όταν μιλάμε για συλλογιστική πορεία αναφερόμαστε στο πώς αναπτύσσεται ο συλλογισμός σε ένα κείμενο ή σε μια παράγραφο. Συγκεκριμένα αν είναι: παραγωγικός (από μια γενική έννοια σε μια ειδική), επαγωγικός (από μια ειδική σε μια γενική) ή αν είναι αναλογικός (από μια ειδική σε μια ειδική), θα βοηθηθούμε αν εντοπίσουμε πού βρίσκεται η θέση του συγγραφέα. Έτσι αν βρίσκεται στην αρχή του κειμένου τότε θα είναι παραγωγική, ενώ αν βρίσκεται στο τέλος επαγωγική. Αν η θέση βρίσκεται και στην αρχή και στο τέλος, τότε είναι παραγωγική, γιατί ο συγγραφέας συνοψίζει τη θέση του στο τέλος του κειμένου. Γενικά οφείλουμε να εξετάσουμε αν το κείμενο ή η παράγραφος ξεκινάει με μια γενική ιδέα/έννοια ή από μια ειδική και με αυτό το δεδομένο επισημαίνουμε το είδος της συλλογιστικής πορείας του κειμένου ή της παραγράφου.

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ

Συνεννοούμαστε με το Γάλλο, όμως συνεννοούμαστε και με τον Αρμένη και με τον Άραβα. Ζούμε στο ρυθμό της δυτικής ζωής, είμαστε μέλος της Ευρώπης, όμως δεν υπάρχει αμφιβολία πως η πολυσύνθετη ιδιοσυγκρασία μας ανήκει ταυτόχρονα και σε κάποιαν Ανατολή, που δεν είναι ωστόσο η μεγάλη Ασία, αλλά μια Ανατολή πιο κοντινή, ήρεμη και οικεία. Είναι ο γεωγραφικός χώρος, που οι παλαιότεροι καθόρισαν ως την «καθ’ημάς Ανατολή», χώρος που κλείνει μέσα του τη Βαλκανική, τη Μαύρη θάλασσα, τη Μικρασία ως τον Καύκασο κι ως τη Μεσοποταμία και ολόκληρη την Ανατολική Μεσόγειο με τους τόπους που απλώνονται στις ακρογιαλιές της. Και τούτος ο κόσμος περιέχεται στην πραγματικότητα της ζωής μας και θα ήταν ασυλλόγιστος αυτοακρωτηριασμός και στένεμα των οριζόντων μας το να θελήσουμε να εξουδετερώσουμε τα στοιχεία του πνευματικού εαυτού μας που βρίσκονται σ’ επαφή κι ανταπόκριση μαζί του.

Η παράγραφος έχει επαγωγική συλλογιστική πορεία. Ο συγγραφέας ξεκινάει από μια ειδική αναφορά (το Γάλλο, τον Αρμένη, τον Άραβα...) και καταλήγει σε ένα γενικό συμπέρασμα (θα ήταν ασυλλόγιστος αυτοακρωτηριασμός.. .μαζί του).

Διάκριση συλλογισμών ως προς τον αριθμό των προκείμενων

ΕΙΔΗ	ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ	ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ
ΑΜΕΣΟΙ	Το συμπέρασμα προκύπτει από μια πρόταση - κρίση.	Κάθε χρόνο εισάγονται στις Ανώτατες σχολές οι πολύ καλοί μαθητές. Άρα και φέτος θα εισαχθούν στις Ανώτατες σχολές οι πολύ καλοί μαθητές.
ΕΜΜΕΣΟΙ	Το συμπέρασμα προκύπτει από δύο τουλάχιστον προτάσεις – κρίσεις.	Η γη είναι πλανήτης. Οι πλανήτες είναι ετερόφωτα σώματα. Άρα η γη είναι ετερόφωτο σώμα.